Türkiye’de Sağlık Okuryazarlığı Üzerine Yazılan Tıpta Uzmanlık Tezlerinin Bibliyometrik Analizi

Öz

Giriş: Birçok olumsuz sağlık sonucu ile ilişkili olan düşük sağlık okuryazarlığı önemli bir halk sağlığı sorunudur. Tez çalışmalarının tıbbın odak noktalarının ve ihmal edilen yönlerinin değerlendirilmesinde faydalı olabileceği düşünülmektedir. Bu nedenle bu çalışmada Türkiye'de sağlık okuryazarlığı (SOY) üzerine yazılmış tıpta uzmanlık tezleri bibliyometrik analiz yöntemiyle değerlendirilerek, tezlerin eğilimlerini ve ihmal edilen yönlerini belirlemek amaçlanmıştır.

Yöntem: Yükseköğretim kurulu tez veri tabanı olan Ulusal Tez Merkezi'nde (https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi) 1967-2021 yılları arasında yayınlanan tıpta uzmanlık tezleri "Sağlık Okuryazarlığı" ve "Okuryazarlık" anahtar kelimeleri ile taranmıştır. Tespit edilen 82 tez çeşitli değişkenlere göre (yıl, ölçek, araştırma yöntemi, evren vb.) incelenmiştir.

Bulgular: Tezlerin %57'si aile hekimliği, %33'ü halk sağlığı ve sadece %10'u diğer branşlar tarafından yapılmıştır. Tezlerin %46'sının (n=38) belirli bir özelliği olmayan erişkin popülasyonda, %26'sının (n=21) tanı konulan erişkin hastalarda yapıldığı saptanmıştır. Göçmenlerle ilgili yapılan tez bulunmamaktadır. Tezlerde en sık kullanılan ölçek TSOY-32(Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği-32) (n=36,44) ve en sık kullanılan araştırma yöntemi ise kesitsel araştırma yöntemidir. Müdahale çalışması olan sadece bir tez mevcuttur. 2018 yılı ve sonrasında belirli konu ve kitlelere yönelik tezlerin belirli bir ölçek kullanılarak yapılmaya başlandığı saptanmıştır.

Sonuç: Halk sağlığı ve aile hekimliği dışındaki branşların konuya ilgileri yeterli değildir. Diğer branşların konuya olan ilgilerinin artması, çalışmalarda dezavantajlı grupların göz ardı edilmemesi ve konu ile ilgili daha fazla müdahale çalışmalarının yapılmasına ihtiyaç vardır. Çalışmaların karşılaştırılmasında hata yapmamak için genel sağlık okuryazarlığının değerlendirilmesinde tek bir ölçekte fikir birliği önerilebilir. Sağlık okuryazarlığının spesifikleşme eğilimi göz önüne alındığında, gelişime açık bir kavram olduğu açıktır.  Bu konuda özellikle ihmal edilen yönlerde yeni çalışmalara ihtiyaç vardır.